Met Johann Wolfgang von Goethe langs de Rijn
17 december 2024
Jean Jacques Rousseau (1712-1778) was een fervente wandelaar en bewonderaar van de natuur in Zwitserland. De uit Genève afkomstige schrijver verbleef echter vooral in Franssprekend Zwitserland.
Zijn Duitse tijdgenoot Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) vertoefde en wandelde ook graag in het Duitssprekende deel van het land. Hij was in het bijzonder onder de indruk van de waterval van de Rijn (Rheinfall) bij Neuhausen (kanton Schaffhausen) en de toentertijd nog ongetemde loop van de Rijn.
De Rijn tussen Rheinau en Neuhausen
Bij zijn bezoeken aan de Rheinfall heeft hij kasteel Laufen en het slot Wörth (Schlössli Wörth) bezocht. In zijn dagboek schreef hij over Schlössli Wörth op 18. September 1797: „Ich ging hinein, um ein Glas Wein zu trinken“. Te zijner ere heeft dit slot een Goethe-kamer ingericht.
Vele bekende persoonlijkheden waren hem al voorgegaan en volgenden nog, onder anderen de keizers Ferdinand l (1503-1564) en Joseph II (1741-1790) van het Heilige Roomse Rijk, Tsaar Alexander I (1777-1825) van Rusland en de Oostenrijkse keizer Franz Josef I (1830-1916) en zijn vrouw Elisabeth, beter bekend als Sisi (1837-1898) en vanwege haar tragische dood in Genève.
De Rheinfall, kasteel Laufen (links), slot Wörth rechts
Slot Wörth
Zwitserland heeft geen delfstoffen, maar des te meer water als ‘Wasserschloss’ van Europa. De Rijn is bovendien vanouds een belangrijke verkeersader voor handel en vervoer van mensen en goederen.
De stad Schaffhausen is al eeuwenlang een overslagplaats van goederen (vroeger ook van zout uit Oostenrijk). De Rheinfall was immers een natuurlijke blokkade. Na de Rheinfall is de rivier weer bevaarbaar tot de Nederlandse delta.
Hollandse kooplieden hadden om deze reden in 1609 zelfs het stoutmoedige plan om de Rheinfall begaanbaar te maken voor de enorme en (zeer rendabele) houten vlotten vanaf de Zwitserse Rijn naar Amsterdam en Rotterdam. Dezelfde kooplieden wilden in deze tijd ook een verbinding tussen de Rhône en de Rijn maken, onder andere door de aanleg van een kanaal in Waadt.
Model van een houten vlot. Museum De Bastei, Nijmegen
Ze wilden de Rheinfall en zijn rotsen met explosieven opblazen om de houten vlotten vrije doorgang te geven! Dit idee lijkt op het plan uit de 19e eeuw om een waterverbinding voor schepen door de Zwitserse Alpen aan te leggen.
Hoe het ook zij, de Rheinfall is er nog steeds. Het Schlössli Wörth kan het initiatief van de Hollandse kooplieden kennelijk waarderen en heeft een kamer als ‘Holländer Eck’ ingericht.
Enkele eeuwen later maakte de industrieel Johann Georg Neher (1788–1858) juist gebruik van de Rheinfall. Hij richtte een ijzerfabriek op en benutte de waterval als energiebron. Hiermee was tevens de basis gelegd voor de eerste aluminiumfabriek van Europa!
Neuhausen, monument voor Europa’s eerst aluminimumindustry
De Rheinfall biedt een andere bezienswaardigheid van recente datum. Swiss Smilestones biedt een overdekt miniatuur overzicht van Zwitserland en haar natuur!
Het is niet bekend of Goethe en andere beroemdheden het plaatsje Rheinau en het klooster Rheinau hebben bezocht. De Gastwirtschaft zum Buck staat er in ieder geval al vanaf 1492.
Dendrochronologisch onderzoek heeft aangetoond dat de muren van de kelder en de balken uit 1330 stammen, wellicht als onderdeel van het klooster Rheinau. Deze Gastwirtschaft, gelegen bij de Rijn, is al eeuwenlang een halte voor de postkoets en later de Postauto en een goed begin- of eindpunt voor een wandeling langs de Rijn.
De Zwitserse Alpen Club
De Zwitserse Alpen Club (Schweizer Alpen Club, SAC/Club Alpin Suisse, CAS) organiseert regelmatig wandeltochten in deze omgeving en elders in het land.
Hoewel de naam anders doet vermoeden, organiseert de SAC niet alleen skitochten, bergbeklimmingen en andere sporten in het hooggebergte en de Alpen, maar ook (wandel) activiteiten in andere regio’s.
Waterkrachtcentrale Rheinau
Bevers aan het werk
Een eilandje bij Rheinau