Een molen symboliseert de stabiliteit van kanton en Confederatie
1 oktober 2024
In 1461 kocht Peter Reich von Reichenstein de burcht Landskron, inclusief een molen aan de Mühlbach in Flüh. Tegenwoordig ligt de Landskron in Frankrijk bij het dorp Leymen (Elzas), net over de grens met kanton Solothurn. Destijds was de Elzas echter nog bezit van Habsburg.
Flüh bestond toen uit een aantal boerderijen en was geen dorp. Hofstetten was het dorp in de nabije omgeving. Tegenwoordig heet deze gemeente Hofstetten-Flüh (kanton Solothurn).
Hofstetten was niet zomaar een dorp, maar tot 1408 een van de zeven vrije Rijksdorpen (Reichsdörfer) am Blauen (Dittingen, Blauen, Nenzlingen, Brislach, Metzerlen, Hofstetten und Witterswil). De Heren van Rotberg verwierven deze zeven dorpen in 1408.
Hofstetten
Witterswil
Daarmee verloren ze hun onafhankelijke status (inclusief jurisdictie en eigendom van weiden en bossen) definitief, nadat andere machthebbers (onder andere de bisschop van Bazel en de Heren van Hofstetten) al steeds meer rechten hadden verworven.
In 1515 verwierf Solothurn Hofstetten en Flüh van de heren van Rotberg en vanaf dat moment maken Hofstetten en Flüh deel uit van kanton Solothurn. Kanton Solothurn heeft van nabij de Europese historie en religieuze (burger) oorlogen beleefd, maar is er redelijk ongeschonden doorgekomen.
De Flühmühle is dan ook nooit verwoest door oorlogsgeweld en staat nog er nog steeds, zij het sinds 2004 met een woonfunctie. Gedurende meer dan vijfhonderdvijftig jaar heeft ze als graanmolen (Getreidemühle) en vanaf de 19e eeuw ook als molen voor oliën (Ölerei) en fruitsappen (Mosterei) dienst gedaan.
De stad Solothurn
Solothurn, Habsburg en Frankrijk
De reformatie in de jaren 1520-1530 leidde tot belangrijke politieke en religieuze veranderingen in de regio. Bazel en Bern werden protestant, Solothurn bleef (uiteindelijk) katholiek. De stad was ook eeuwenlang de residentie van de ambassadeur van Frankrijk.
De Landskron sind 1813
Frankrijk verwierf bij de Vrede van Westfalen (einde van de Dertigjarige Oorlog) in 1648 de zuidelijke Elzas, waaronder de Sündgau, en de Landskron, aanvankelijk samen met de Markgraf van Baden, vanaf 1663 als enige eigenaar. Sébastien le Prestre, heer van Vauban (1633-1707) verbouwde het kasteel tot fort. In 1813 verwoestten geallieerde troepen het fort in de strijd tegen Napoleon.
Hofstetten-Flüh, Marienkapelle en de Flühmolen
De eerste schriftelijke vermelding van de Flühmühle dateert uit de oorkonde uit 1461 van de verkoop van de Landskron. Een molenaar pachtte de molen van de kasteelheer.
Afgezien van het feit dat ze bijna 550 als molen heeft gefunctioneerd, heeft ze sinds 1543 ook een prominente plaats in de Marienkapelle of de Siebenschmerzenkapelle (15e eeuw)
1541 was een belangrijk jaar voor de molen. Am Luzientag (13 december) viel Ridder Hans Thüring, de zoon van de kasteelheer Jacob Reich van de Landskron, bij de Marienkapelle van een rots.
Tijdens de Pest die toen heerste, was hij samen met zijn verwanten uit Pfirt en van de Landskron naar de Marienkapelle gevlucht om daar van de gezondere lucht te genieten. De abdij Mariastein is pas in de jaren 1633-1655 gebouwd op deze locatie.
Volgens de overlevering klom hij vervolgens alleen naar boven. Hij hield zich aan een tak van een boom vast om naar beneden in het dal te kijken. De tak brak af en hij stortte de kloof in. Hij overleefde, alleen zijn kaak was gebroken.
Een anonieme schilder heeft deze gebeurtenis afgebeeld in het Mirakelbild uit 1543. Op dit schilderij is deze episode afgebeeld met de Marienkapelle en het Bruderhaus links, de molen in het midden en de Landskron rechts. Het verhaal van de val met goede afloop staat op de achterkant van het Mirakelbild.
De priester Jakob Augsburger uit Mariastein (links) liet Junker Hans Thüring door de molenaar Werner Küry en zijn knecht Simon ter paard naar de molen brengen. In de molen is hij 8 dagen verpleegd om vervolgens naar de Landskron gebracht te worden. Het schilderij is waarschijnlijk gemaakt in opdracht van de kasteelheer uit dankbaarheid voor de goede afloop.
De Marienkapelle had er ook baat bij, want de kasteelheer decoreerde de kapel nieuw ter ere van Maria, onder andere met het familiewapen en het Mirakelbld, en sindsdien staat deze kapel ook bekend als de Reichensteinische Kapelle.
Het was de tijd van de reformatie en contrareformatie en voor het katholieke kanton Solothurn was het een nuttig aanknopingspunt om de genade Gods en dus de katholieke superioriteit onder de aandacht te brengen .
De afbeelding van de molen in de context van de Marienkapelle en de Landskron is een belangrijke cultuurhistorische bron. Hoewel de afbeelding van de molen waarschijnlijk niet helemaal de realiteit weergeeft, is het een goede indruk van de molen, zijn functie en locatie.
Na 1543
De graanmolen is na 1543 diverse keren verbouwd, onderdelen zijn verdwenen of vervangen en het complex is uitgebreid. Toch is de ontwikkeling op basis van de fundamenten redelijk goed te reconstrueren.
De molen wisselde diverse keren van eigenaar maar de bestemming bleef dezelfde: een graanmolen. Het graan kwam voornamelijk uit de omgeving en voor een kleiner deel uit de Sündgau. In de negentiende eeuw was er bovendien een uitbreiding van het complex voor het persen van oliën en een Mosterei.
Bad Flüh, anonieme prent, 18e eeuw, rechtsboven klooster Mariastein. Afbeelding: Wikipedia
Bad Flüh: 1560-1970
Behalve de Flühmühle had Flüh vanaf 1560 tot 1970 nog een andere bezienswaardigheid: Bad Flüh. De plaats was vanaf 1560 in de wijde omtrek en vooral in Bazel bekend vanwege de heilzame waterbronnen en het badhuis. Monniken en bezoekers van Mariastein beweerden echter dat vooral de ontmoetingsplek voor (schaars geklede) mannen en vrouwen de belangrijkste aantrekkingskracht uitoefenden. Hoe het ook zij, in 1970 is het complex na een lange periode van neergang afgebroken.
Klooster Mariastein
1900-heden
In 1953 is het grote houten rad van de molen vervangen door een turbine, die later door elektriciteit werd aangedreven. De molen bleef nog enkele decennia in bedrijf. De laatste rekening dateert uit mei 2004. Vervolgens kreeg de molen een woonbestemming. De structuren van de molen zijn echter nog grotendeels intact en de nieuwe woonfunctie doet de molen alle eer aan.
De molen maalt weliswaar niet meer, maar is samen met de Talbach en Mühlbach, die vijftig meter verderop samenkomen en in de Birs uitmonden, de getuigen van een verleden met toekomst.
Conclusie
Deze continuïteit is mogelijk geweest door renovaties, innovatie, goede bedrijfsvoering, politieke stabiliteit en diplomatie van het kanton en de Confederatie, zelfs ten tijde van (burger) oorlogen in omliggende landen en de Confederatie, en een dosis geluk.
Deze (relatieve) stabiliteit is geen vanzelfsprekendheid, maar is een eeuwenoude kwaliteit van de Confederatie. Het streven naar het haalbare, het compromis en pragmatisme, zelfs ten tijde van de Reformatie, de (lange Europese en korte Zwitserse (1529-1531/1656 en 1712) godsdienstoorlogen in de 16e- en 17e eeuw en de Sonderbundskrieg in 1847.
Kerk in Sta. Maria (Val Mustair, kanton Graubünden), voorbeeld van een Simultaneum kerk vanaf de 16e eeuw tot ver in de 19e eeuw, katholieken aan de ene, protestanten aan de andere kant
Het Simultaneum (het delen van de kerken voor protestanten en katholieken en godsdienstvrijheid), de Disputatio, de Ilanzer Artikelen in de Freistaat der Drei Bünde (1524/1526) en zelfs het scheiden van kantons (De Appenzeller in 1597) ten tijde van de katholieke en protestante twisten zijn Zwitserse oplossingen (met navolging in andere regio’s).
De stad en kanton Solothurn eren met reden een vroege vertegenwoordiger van deze kwaliteit, Niklaus von Flüe (1417-1487).
Solothurn
Weissenstein, Bruder Klaus Kapelle
Zwitserland heeft bovendien de kwaliteit het oude en tradities te koesteren en een plaats te geven naast en aan te passen aan nieuwe ontwikkelingen. Innovatie, modernisering en high tech naast en niet perse altijd in plaats van oude structuren zijn het fundament van deze maatschappij van de menselijke maat en betrokkenheid van burgers dankzij directe democratie, subsidiariteit, federalisme en decentralisatie, kortom incompatibilité d’ humeur en contradictio in terminis met de opzet en het functioneren van de huidige Europese Unie.
Impressies van Hofstetten-Flüh, Witterswil en omgeving
De Schöpfliweg tussen Hotstetten en Flüh, een voormalige Keltische weg en nederzetting
Hofstetten
St. Niklauskirche
