Zwitserland, Churchill, Bowring, Toblerones en Europese Unie
5 januari 2025
Britse aristocraten waren de eerste bergbeklimmers in Zwitserland en introduceerden de wintersport, mede door een weddenschap met de oprichter van het Kulm hotel in St. Moritz. Het enthousiasme was zo groot, dat in Londen in 1857 ’s werelds eerste Alpine Club is opgericht, in 1863 gevolgd door de Schweizer Alpen Club (SAC)/Club alpine suisse (CAS).
Churchill en Zwitserland
De grootste Brit aller tijden en redder van de Europese beschaving (“1940 hat Churchill Europa gerettet”, Willy Bretscher, Chefredaktor der Neuen Zürcher Zeitung während des Zweiten Weltkriegs, 1971) was een van hen.
Sir Winston Leonard Spencer Churchill (1874-1965) beklom Monte Rosa en nadien enkele andere bergen en was in zijn jonge jaren diverse keren (1893, 1894, 1904, 1906, 1910) in Zwitserland. Tijdens deze (langdurige) verblijven leerde hij het land kennen en waarderen, evenals andere landgenoten voor en na hem.
Bovendien verkeerde hij ook in Zwitserland in goed gezelschap. De Britse bankier Sir Ernest Cassel (1852-1921) was zijn gastheer in de zomers van 1904,1906 en 1910 in zijn Villa Cassel op de Riederfurka in het gebied van de Aletschgletsjer (kanton Valais).
Sir John Bowring (1792-1872). Devonshire Association
Daar kwam hij in aanraking met Britse en Zwitserse persoonlijkheden. Bovendien was Churchill op de hoogte van de Zwitserse politieke en historische ontwikkeling door publicaties van Engelse auteurs.
De meeste mensen kennen Churchill van afbeeldingen uit de Tweede Wereldoorlog als een tamelijk gezette en sigaar rokende zestiger. In zijn jonge jaren was hij echter een actieve sporter, onder andere paardrijden, polo en wandelen. Ook speelde hij bridge, zij het niet altijd met goede ervaringen:
“I can’t tell you how much I hate losing money with bridge. It’s a complicated game, especially if you’re a bad player with lousy cards in your hand”.
Winston Churchill, View of Chartwell, 1938. Front cover, The National Trust, Chartwell, 1992
Zijn literaire, journalistieke, militaire en politieke carrière, zijn welsprekendheid en (historische) belezenheid zijn daarentegen welbekend, zijn (korte) opleiding en activiteit als metselaar en carrière als amateurschilder verdienen echter ook aandacht. Want wat was hij trots op de stenen schuur en muur die hij 1928 metselde op zijn landgoed Chartwell in Kent.
Zijn schilderscarrière begon na een van zijn politieke dieptepunten en op het slagveld van Vlaanderen in 1915. Hij kreeg onderricht van de Zwitser Charles (Carl) Montag (1880-1956). Bovendien werkten er tot aan zijn overlijden in 1965 bij voorkeur Zwitsers personeel op Chartwell. Hij publiceerde tussen 1936 en 1938 veelvuldig in de Neue Zürcher Zeitung (en media in andere landen).
Churchill was een kind van het Engelse Victoriaanse establishment en de 19e eeuw. Anachronistisch en gemakzuchtig commentaar zegt vooral wat over hedendaagse journalistiek en historici.
Naast zijn vele (menselijke) kwaliteiten had Churchill weliswaar zijn tekortkomingen, fouten en verkeerde inschattingen, maar al jaren voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog (1939-1945) en na de communistische staatsgreep in Rusland aan het einde van de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) had hij het juiste politieke en morele kompas.
Hij voorzag niet alleen in 1918 de communistische terreur, haar economisch wanbeleid en cultureel nihilisme, maar in de jaren 1920 en 1930 ook de nationaalsocialistische barbarij. Hij was zich al vroeg bewust van het gevaar dat ook neutrale landen, waaronder Zwitserland, bedreigde.
Praag Žižkov, Náměstí Winstona Churchilla (Winston Churchill Plein), 1999, naar een exacte kopie van het standbeeld (1976) van Ivor Robert-Jones (1913-1996) op Parliament Square in Londen. De onthulling van het standbeeld vond plaats op 17 november 1999 en markeert Praag als een belangrijk Europees cultureel, politiek en historisch centrum. Het herdenkt ook de beroemde woorden van Churchill in een uitzending aan het Tsjechische en Slowaakse volk op 30 september 1940: “De ziel van vrijheid is niet dood. Hij kan en zal niet sterven” (The Soul of Freedom is Deathless. It Cannot and Will not Die).
De Tweede Wereldoorlog
De beroemde toespraak (“Let Europe Arise”) in Zürich op 19 september 1946 was de afsluiting van zijn laatste bezoek (19 augustus – 22 september 1946) aan het land en tevens een massaal dankjewel van de Zwitserse bevolking in Genève, Lausanne, Bern, Zürich of waar hij ook maar verscheen. Churchill, zijn onverzettelijkheid, visie en ervaring hadden immers ook Zwitserland gered.
Of in de woorden van Werner Vogt:
“Die Schweiz, namentlich die Schweizer Bevölkerung, hat Winston Churchill im Sommer 1946 viel gegeben. So viel aber, wie sie im Sommer 1940 bekommen hatte, konnte sie gar nicht zurückgeben. Es war auch die schweizerische Freiheit, die Churchill im Sommer 1940 verteidigte “ (Werner Vogt, blz. 203).
Afgezien van de (Britse, Poolse en Tsjechische) piloten van de RAF tijdens ‘de Blitz’ in de zomer van 1940, maakten de beslissing en marine-ervaring van Churchill de evacuatie van het Britse expeditieleger op 26-29 mei mogelijk. Dit waren wellicht de doorslaggevende en meest hachelijke drie dagen voor de overwinning in 1945 of, vrij, naar Churchill:
“Never in the field of human conflict was so much owed by so many to one person”.
Londen, 2012, Trafalgar Studios, Three Days in May, Warren Clarke als Churchill (m), Jeremy Clyde als Lord Halifax (l) en Robert Demeger als Neville Chamberlain (r)
Voor Zwitserland bestond tot 1944 een concrete bedreiging voor een Duitse invasie, zoals deze al vanaf 10 mei 1940 aanwezig was. Wellicht heeft de snelle capitulatie (22 juni 1940) van Frankrijk een invasie voorkomen.
De noodzaak was er niet meer en een neutraal Zwitserland was om diplomatieke, financiële en industriële redenen interessanter en de noord-zuid verbinding kon ook niet door geallieerden gebombardeerd worden (al waren er wel plannen).
Hoe het ook zij, ondanks grote angst onder de bevolking en defaitisme van sommige politici en mede dankzij de strijdbare opstelling van het leger (Reduit), publieke opinie en media en het verwerpen van een ‘Anschluss’ en ‘irredentisme’ door het overgrote deel van de bevolking, viel de kosten-baten analyse bij de Italiaanse en Duitse dictators ten gunste van het respecteren van de neutraliteit uit.
De Felsplatte (kanton Solothurn)
Met de kennis van nu is het makkelijk oordelen en vooral (moreel) veroordelen. Churchill respecteerde de neutraliteit van het land, ook of zelfs indien geallieerde (evenals Duitse) vliegtuigen boven Zwitsers grondgebied door de Zwitserse luchtmacht werden neergehaald.
Ook de veel grotere wapenleveranties aan Duitsland en Italië plaatste hij in het perspectief van de penibele situatie van het land:
“Of all the neutrals Switzerland has the greatest right to distinction. She has been the sole international force linking the hideously sundered nations and ourselves. What does it matter whether she has been able to give us the commercial advantages we desire or has given too many to the Germans to keep herself alive? She has been a democratic state, standing for freedom in self-defence among her mountains, and in thought largely on our side” (Winston Churchill, The Second World War, Volume VI, London, 1954).
Universiteit van Zürich
Zürich 1946
Zijn toespraak in Zürich op 19 september 1946 is voor het huidige Zwitserland nog steeds actueel. Churchill was een groot voorstander van vergaande samenwerking tussen Europese landen en dan met name Frankrijk en Duitsland:
“It is to re-create the European family, or as much of it as we can, and provide it with a structure. We must all turn our backs upon the horrors of the past. We must look to the future, “a blessed act of oblivion”.
The first step in the re-creation of the European family must be a partnership between France and Germany. We must re-create the European family in a regional structure called, it may be, the United States of Europe. The first step is to form a Council of Europe. Great Britain, the British Commonwealth of Nations, America and Soviet Russia must be the friends and sponsors“.
In zijn publicatie van 1954 (Winston Churchill, The Second World War, Volume VI, London, 1954) lichtte hij zijn ideeen nader toe. Hij wilde geen federale Europese bondsstaat, maar een niet nader omschreven ‘United States of Europa’ (“I shall not try to make a detailed programme for hundreds of millions of people”).
Hij zag deze United States of Europe als een European Regional Council van soevereine landen. Daarnaast voorzag hij de Regional Council van de Pacific (met Rusland, Azië en Oceanië), de Regional Council of the America’s, de British Commonwealth en eventueel andere (toekomstige) Regional Councils. The World Council was het hoogste orgaan met afgevaardigden van deze Regional Councils.
Churchill suggereerde dat Europese landen om praktische redenen per regio vertegenwoordigers zouden afvaardigen naar de European Regional Council, bijvoorbeeld Benelux (België, Nederland, Luxemburg), Slavische landen en Scandinavische landen.
Over Zwitserland merkte hij op: “Mr Wallace also asked whether I contemplated the possibility of Switzerland joining with France, but I said Switzerland is a special case”’. (Winston Churchill, The Second World War, Volume VI, London, 1954, blz. 718).
Het Verenigd Koninkrijk moest in zijn optiek sowieso voor de ‘vrije zee, de vrije markt en handel’ kiezen en geen deel uitmaken van deze Europese structuren, wat samenwerking echter niet uitsloot. Het Verenigd Koninkrijk was in zijn visie immers al een Commonwealth.
Europese Unie
De nadere toelichting in 1954 maakt duidelijk dat Churchill geen federaal Europa wilde. Hij zou waarschijnlijk kritisch zijn over het functioneren van de huidige Europese Unie én tegelijkertijd geslaagde ambities en projecten benadrukken.
Hoe zou Churchill over de huidige relatie Europese Unie-Zwitserland oordelen? Hij was realistisch en pragmatisch genoeg om de lastige positie van het land, omringd door landen van de Europese Unie, in te zien.Hij zag ook de voordelen, positieve ontwikkelingen en noodzaak van Europese samenwerking.
Hij zou echter ook democratische, bureaucratische, politieke tekortkomingen en rechterlijk activisme benoemen zonder in populisme te vervallen. Deze Europese Unie heeft soms immers veel weg van een Verenigde Naties op Europees niveau of een NGO. En dat is geen compliment.
Gdansk scheepswerf, monument voor de omgekomen arbeiders 1970
Conclusie
We zullen het nooit weten. Wellicht zou hij adviseren directe democratie, subsidiariteit, federalisme, decentralisatie, innovatie en ijzersterke munt te koesteren met de nodige compromissen. De Europese Unie is immers een goed initiatief, alleen op diverse gebieden ‘Aus dem Ruder gelaufen’ en kennelijk moeilijk te hervormen.
Over het huidige Rusland zou hij net zo duidelijk zijn als over diens voorganger en agressieve bondgenoot van de Duitse dictator tot 22 juni 1941:
“When I awoke on the morning of Sunday, the 22nd, the news was brought to me of Hitler’s invasion of Russia. I had not the slightest doubt where our duty and policy lay. The Nazi regime is indistinguishable from the worst features of Communism.
It excels in all forms of human wickedness in the efficiency of its cruelty and ferocious aggression. No one has been a more consistent opponent of Communism than I have for the last 25 years, and I will unsay no word that I have spoken about it. If Hitler invaded Hell, I would at least make a favourable reference to the Devil” (Winston Churchill, The Second World War, Volume III, London, 1950).
Krakow, Katyń (1940) monument
De Russisiche invasie van 22 februari 2022 is dan ook een voortzetting van de agressie tegen Polen (17 september 1939), Finland (november 1939) en de Baltische staten (1940) door de Sowjet-Unie.
In mei 1940 redde hij de Europese beschaving door zijn politieke beslissingen. Dat deze strijd eindigde met de communistische nachtmerrie in Oost-Europa was een bittere pil voor Churchill.
“From Stettin in the Baltic to Trieste in the Adriatic, an iron curtain has descended across the continent. Behind that line lie all the capitals of the ancient states of central and eastern Europe. This is certainly not the liberated Europe we fought to build up“, Fulton, on 5th March 1946).
Scheepswerf Gdansk, neergeslagen opstand van Solidarność, 1981
De militaire feiten, communistische terreur en een onervaren nieuwe Amerikaanse president ( Harry Truman, 1882-1972) en Britse premier (Clement Attlee, 1883-1967) bezegelden het lot van Oost-Europese landen, Polen en het voormalige Tsjecho-Slowakije (‘het Zwitserland van Midden-Europa’ tot 1938) in het bijzonder.
Met zijn respect voor andere politieke opvattingen, het debat, parlementaire discussies en democratie moest hij bovendien niets hebben van Lord Haw-Haw (1906-1946) of soortgelijke huidige persoonlijkheden.
(Bron: Werner Vogt, Winston Churchill und die Schweiz, Zürich 2015; The Churchill Foundation)