Kasteel Rötteln als symbool van eeuwenoude relaties tussen beide Rijnoevers
5 november 2024
Tegenwoordig hoort Rötteln bij Lörrach, een stad in Baden-Württemberg, een paar kilometer van Bazel aan de andere, linker oever van de Rijn. Het voormalige dorp Rötteln, niet te verwarren met het gehucht Röttelnweiler een paar honderd meter verderop, was tot 1503 een van de belangrijkste administratieve en politieke centra in deze regio.
De markgraven van Baden, die hun naam gaven aan de regio Markgräflerland, en hun voorgangers, de Heren van Rötteln, woonden eeuwenlang (ca. 1100-1503) op kasteel Rötteln.
Rötteln
Van daaruit regeerden ze niet alleen over het Wiesental en andere regio’s in Baden, maar ook lange tijd over het graafschap Neuchâtel, de bezittingen van het Bazelse klooster St. Alban op de rechteroever van de Rijn en delen van de Elzas, Franche-Comté en het hertogdom Bourgondië.
De zuidelijke toegangspoort van de burcht
Kasteel Rötteln tegenwoordig
Daarnaast speelden de markgraven en hun voorgangers een rol in de Europese machtsstructuur met het hertogdom Bourgondië, Frankrijk, Habsburg en het Heilige Roomse Rijk, verschillende bisdommen (waaronder Konstanz, Bazel, Mainz, Straatsburg, Besançon), machtige abdijen (waaronder St. Blasien, St. Gallen, St. Alban en Säckingen), kantons van de Confederatie (met name met Bazel, Bern en Solothurn), de graven van Rheinfelden, de hertogen van Zähringen en andere heersers.
De betrekkingen met de stad en het bisdom Basel waren zeer nauw. Basel was op dat moment echter nog geen lid van de Zwitserse Confederatie. Pas na de Zwabische Oorlog en de Vrede van Bazel (1499) sloot de stad zich in 1501 aan.
Kasteel Rötteln werd verwoest door Franse troepen tijdens de zogenaamde Hollandse Oorlog (1672-1678). De ruïnes staan echter nog steeds majestueus op een heuvel met uitzicht op de Elzas, de Wiesental vallei (Wiesental), het Markgräflerland en Bazel.
Het kasteel in de Topographia Alsatiae
Collectie: Burgmuseum Rötteln
De grandeur en het prestige van kasteel Rötteln blijken ook uit de beschrijving in het derde deel (Topographia Alsatiae) van Matthäus Merians Topographia Germaniae (1644).
Het kasteel verschijnt als een van de ‘vornehmbsten Oerther’. De andere twee delen van de Topographia Germaniae zijn de TopographiaHelvetiae en de Topographia Sueviae.
Om de geschiedenis van het kasteel, de familie Rötteln en hun erfgenamen, de markgraven von Hachberg-Sausenberg, te begrijpen, is het noodzakelijk om niet alleen de Rijn over te steken, maar ook verder te kijken dan de huidige grenzen van Frankrijk, Zwitserland en Duitsland.
Markgräflerland omstreeks 1556. Afbeelding: Wikipedia
De Freiherren van Rötteln
Een villa genaamd Raudinleim (leim voor klei en Rau voor rood) wordt genoemd in een van de oudste documenten van de abdij van St. Gallen in 751. De familie Rötteln komt voor het eerst voor in een tekst (1083) van de bisschop van Basel, Burkhard von Fenis (1040-1107). De bisschop benoemde Theodericus uit deze familie tot beschermheer (Schirmvogt) van de bezittingen van het klooster Sint-Alban op de rechteroever van de Rijn. Het klooster zelf lag op de linkerrijnoever.
In de loop der eeuwen verwierf deze familie steeds meer bezittingen in het Wiesental en bouwde een aantal andere kastelen, onder andere in Minseln, Schopfheim, Brombach, Wies, Lörrach (toen een dorp) en Nordschwaben. Een zijtak, de familie Rotenberg, bouwde kastelen in Hammerstein, Rotenberg, Steinen en Hasel in deze regio.
Wapen van Rötteln, noordelijke wand van de Basler Münster (kathedraal)
Links daarvan het Neuenburger wapen
Zoals reeds vermeld waren de contacten met het bisdom en de stad Basel bijzonder intensief. De heren van Rötteln behoorden tot de “inner circle” van de stad en het bisdom. Ze namen niet alleen deel aan de prestigieuze toernooien op de Münster, maar leverden ook drie bisschoppen (Walter, Liutold II en Liutold III).
Basler Münster, Katharina, Markgräfin von Baden
De dynastie stierf echter uit in 1316 en het tijdperk van de markgraven von Hachberg-Sausenberg begon. Deze familie stierf opnieuw uit in 1503, maar maakte van Rötteln lang het administratieve en politieke centrum van het markgraafschap Baden.
Collectie: Dreiländermuseum Lörrach
De afscheiding van het noordelijke deel van de Markgraafschap Baden en de voltooiing van het Markgräflerland vond plaats in 1444 na de verwerving van Badenweiler.
De familie von Hachberg-Sausenberg en haar zijtak, de Hochbergs, verwierven niet alleen het graafschap Neuchâtel, maar ook gebieden in Franche-Comté en het hertogdom Bourgondië. Niet in de laatste plaats vanwege de nauwe contacten met de hertogen van Bourgondië werd het oude middeleeuwse kasteel rond 1470 verbouwd in de toonaangevende Bourgondische stijl.
Hoofdpoort tot de Oberburg met het wapen van de Familie von Hachberg-Sausenberg
De “Marquis de Rothelin” was ook actief in de diplomatieke dienst van de hertogen van Bourgondië en rond 1470 als gouverneur van Luxemburg, daarvoor als bisschop van Konstanz en beschermheer van het Concilie van Bazel (1431-1439) en lange tijd als bemiddelaar tussen Habsburg en de Confederatie en tussen Bourgondië en Frankrijk.
De Romaanse kerk in Rötteln werd in 1403 herbouwd in gotische stijl en was de laatste rustplaats van deze dynastie. In die tijd had het complex meer het karakter van een klooster met een school en woonhuizen en gebouwen. De geestelijken voerden er onder andere administratieve taken uit voor de markgraaf.
1503-1678
Na 1503 verhuisden de erfgenamen en nieuwe markgraven van Baden hun residenties naar het noorden, naar Baden-Baden, Rastatt en uiteindelijk Karlsruhe. Kasteel Rötteln bleef echter tot 1678 het bestuurlijke centrum (Oberamt) van het Markgräflerland van de Markgraafschap Baden. De verwoesting van het kasteel in 1678 betekende echter het einde van het kasteel, zowel fysiek als als administratieve zetel.
Het tijdperk van Lörrach begon. Deze plaats was al belangrijk in de tijd van de Heren van Rötteln. Hoewel de ligging van Lörrach gunstig was, kwam de economische ontwikkeling niet van de grond door de nabijheid van Bazel. De plaats had weliswaar al in 1403 marktrechten gekregen, maar het bleef een economische en politieke dwerg. De markgraven op kasteel Rötteln duldden geen politieke concurrentie.
De verwoesting van kasteel Rötteln leidde echter tot een opwaardering van Lörrach. In 1678 kreeg de stad stadsrechten en werd het het administratieve centrum van het Oberamt Markgräflerland.
Conclusie
De geschiedenis van Kasteel Rötteln is de geschiedenis van deze regio in de Elzas, Baden en Basel. Veel aspecten kunnen niet worden behandeld in dit korte artikel, waaronder de relaties met andere dynastieën (bijv. Reich von Reichenstein, Münch, Rotberg), dorpen en steden (waaronder Inzlingen, Schopfheim, Rottweil), abdijen, bisdommen en steden.
Deze ruïne, die wordt onderhouden door de Röttelnbund e.V. Haagen, is echter het symbool van eeuwenlange economische, politieke, religieuze en sociale banden en verbindingen aan beide oevers van de Rijn.
(Bron en verdere informatie: R. Wagner, U. Brachthäuser, M. Volk (red.), Burg Rötteln. Herrschaft zwischen Basel und Frankreich, Neulingen, 2020)
Impressies van de ruïne en de omgeving
