Gurtnellen, strahlnen, kristal en de Gotthardpas
26 september 2024
De meeste mensen (inclusief Zwitsers) hebben waarschijnlijk nog nooit van strahlnen (of strahlen) gehoord. En toch heeft het strahlnen van graniet het dorp Gurtnellen in kanton Uri en plaatsen in andere kantons wereldberoemd gemaakt.
Monarchen uit heel Europa maakten hun kroonluchters en ander huisraad van kristal uit Uri en andere kantons. Strahl is een oude Duits uitdrukking voor bergkristal. Strahlnen (of strahlen) is het Zwitserduitse woord voor zoeken naar kristal in de Alpen.
De geschiedenis van het dorp gaat terug tot de vroege Middeleeuwen. Het dorp is voor het eerst genoemd in documenten in de 13e en 14e eeuw. Het dorp ligt aan de weg naar de Gotthardpas, die sinds de 13e eeuw werk en welvaart heeft gebracht.
Eenvoudige houten bruggen (Stegen)), later massieve houten en uiteindelijk stenen bruggen vormden de verbinding over de Reuss en de vele beken.
De opening van de nieuwe Gotthardweg in 1826 en de bouw en opening van de eerste Gotthardspoorwegtunnel (1872-1982) zorgden ook voor een sterke bevolkingsgroei, werkgelegenheid en welvaart in dit dorp.
De karakteristieke huizen in het dorp zijn in deze tijd gebouwd. De bevolking van Gurtnellen groeide van een paar honderd naar meer dan 1600 in 1920.
Dit was niet alleen te danken aan dienstverlening voor het personen- en goederenvervoer, maar ook aan andere industrieën. Graniet-, lood-, koper- en zilverwinning en het strahlnen waren ook belangrijke pijlers van de lokale economie.
Het “strahlnen” van mineralen en kristal van graniet maakte het dorp en andere plaatsen wereldberoemd! (Zie ook het boek over strahlnen in Graubünden: Flurin Maissen, Mineralklüfte und Strahler der Surselva, Disentis 1988).
Flurin Maissen (1906-1999) stond bekend als de “Grüne Pater” (Disentis klooster) vanwege zijn inzet voor milieubescherming en alternatieve energieën. In 1969 was hij bovendien medeoprichter van het Institut per studis retoromontschs in Rumein, de latere Fundaziun Retoromana Pader Flurin Maissen in Laax.
Zoals op veel plaatsen is ook in Gurtnellen al vroeg, rond 1925, een waterkrachtcentrale voor witte stroom gebouwd. Tegenwoordig is het veelzijdige en innovatieve dorp een veel bezocht vakantieoord en interessante rustplek aan de Gotthardweg.
In zekere zin symboliseert Gurtnellen een van de kwaliteiten van Zwitserland: het oude en tradities behouden en combineren met nieuwe, innovatieve en moderne kennis en economische-, klimatologische- en leefwijzen.
(Bron en verdere Informatie: Gemeinde Gurtnellen; Schweizer Strahlermuseum)
