Het meertalige Zwitserland
7 March 2023
“Les langues ne sont pas neutres. Elles incarnent des cultures, elles imprègnent les mentalités, elles engendrent des affinités, elles aiguillonnent des susceptibilités, elles expriment des sensibilités, elles traduisent des manières de raisonner, de penser, de vivre et elles influencent et déterminent même la conception que les citoyens ont du rôle de l’État par rapport aux individus et à la société”. (José Ribeaud, La Suisse plurilingue se délingue. Plaidoyer pour les quatre langues nationales suisses, Neuchâtel, 2002).
Vier nationale talen
Zwitserland is het enige land in Europa waar vier nationale talen zijn: Italiaans, Duits en Frans en Romaans. In het Europese labyrint van talen en culturen neemt Zwitserland daarmee met haar relatief kleine oppervlakte (41 000 vierkante kilometers) een unieke plaats in.
Ruim 5 miljoen Duitstaligen (en hun vele dialecten Schwyzerd(t)ütsch, die veelal de omgangstaal zijn), ruim 1.5 miljoen Franstaligen in de Romandie en de tweetalige kantons Wallis, Bern en Freiburg, 350 000 Italiaans-sprekenden in Tessin en Graubünden en ongeveer 60 000 Romaans-sprekenden in Graubünden. Daarnaast is er nog het grote contigent buitenlanders (c. 20% van de inwoners) met andere talen.
Federaal niveau
Deze vier talen zijn in 1848 in de Grondwet (1938 wat betreft Romaans) erkend als officiële talen. Tot op het hoogste federale niveau en de samenstelling van de regering spelen de talen een rol in benoemingen, debatten en openbaar optreden.
In het algemeen beheersen ambtenaren en leden van de volksvertegenwoordiging op federaal niveau tenminste twee talen, Duits en Frans en/of Italiaans.
In de volksvertegenwoordiging (Nationalrat) gebruiken de 200 leden een van de drie talen, veelal zonder gebruik te maken van de aanwezige simultane vertalers.
In de Raad van Staten (Ständerat) spreken de leden in hun eigen taal en zonder simultane vertalers.
Alle wetten of voorstellen van de regering (Bundesrat) zijn beschikbaar in de drie talen (en soms Romaans indien van toepassing op de Romaans-sprekende gebieden).
Veelal debatteert men in het parlement direct in de eigen taal zonder gebruik te maken van de aanwezige simultaantolken.
Gebruik van lokale Duitse dialecten (Schwyzertütsch) in debatten doet het effect echter soms weer teniet. Dit leidt soms tot irritaties bij de andere spraakgroepen.
De officiële parlementaire stukken verschijnen echter met name in het Duits en Frans. Er zijn verbeteringen mogelijk, maar in het algemeen functioneert de meertaligheid op federaal niveau goed.
Kantons
Ook in de kantons vinden discussies plaats over het onderwijs van talen. Is Engels belangrijker dan Frans/Duits in Duitstalige of Franstalige kantons ? Over Italiaans wordt sowieso nauwelijks gesproken. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor regio’s in Graubünden, waar Romaans de hoofdtaal is, maar ook Italiaans de moedertaal is in sommige gebieden. Duits is altijd verplicht als tweede taal, maar dan ?
Wat zorgen baart is de (afnemende of ontbrekende) kennis van andere talen bij burgers en jongeren in het bijzonder. Engels wordt soms tot voertaal in de onderlinge communicatie. Steeds minder jongeren beheersen andere talen van hun land. De (beperkte) uitwisseling van scholieren vindt vooral tussen Frans- en Duitstalig Zwitserland plaats en nauwelijks met Italiaans- of Romaans-sprekende gebieden.
Conclusie
Ook in het vanouds meertalige Zwitserland zijn harmonieus samenleven en integratie geen vanzelfsprekendheid. De constitutionele, pedagogische, lokale structuren en mentaliteit blijven de aandacht vragen.
Deze inspanning en aandacht zijn echter meer dan de moeite waard. Het maakt Zwitserland tot een van de veelzijdige en interessante landen van Europa.