Willem van Oranje, Genève en de Muur van Hervormers
23 januari 2023
Willem van Oranje (1533-1584) was volgens een meerderheid van Nederlanders in 2012 de meest invloedrijke persoon uit de vaderlandse geschiedenis. Het is echter niet om deze reden dat hij in Genève op ‘Le Mur des Réformateurs of Le Mur de la Réforme’ als Guillaume Le Taciturne wordt vermeld.
Zijn protestantisme en verzet tegen de katholieke Spaans-Habsburgse keizer Filips II (1527-1598) is de reden. Genava, de Keltische en Romeinse naam van de stad, was het centrum van het Calvinisme in de periode van de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648).
“Le 26 juillet 1581 les Etats-Generaux reunis a la Haye adpotent la déclaration d’indépendance des Provinces-Unies”:
“D’ondersaten zyn niet van Godt gheschapen tot behoef van den Prince om hem in alles wat hy beveelt weder het goddelick oft ongoddelick recht oft onrecht als slaven te dienen, maer den Prince om d’ondersaten wille sonder dewelcke geen Prince is om deselve met recht ende redene te regeeren”.
Deze muur is in 1909 gebouwd om de vijfhonderdste geboortedag te herdenken van Jean Cauvin (1509-1564), beter bekend als Jean Calvijn. Calvijn vluchtte in 1535 vanuit Frankrijk naar het relatief tolerante Bazel, de woonplaats van de op dat moment zieke Desiderius Erasmus (1467-1536).
Bazel was in de jaren 1527-1529 overgegaan tot het protestante geloof onder leiding van de hervormer Johannes Oekolampad (1482-1531). Erasmus ontvluchtte 1529 Bazel vanwege de reformatie en ging naar het katholieke Freiburg (Baden). Vlak voor zijn dood keerde hij naar zijn geliefde Bazel terug om in 1536 vlakbij de hervormer Oekolampad in de protestante Münster zijn laatste rustplaats te vinden.
Het is niet bekend of waarschijnlijk dat Calvijn de zieke Erasmus heeft ontmoet. Wel publiceerde Calvijn in Bazel zijn ‘Institution de la religion chrétienne’ in 1536. Kort daarop vertrok Calvijn naar Genève, dat in 1536 ook protestants was geworden. Hij werkte in deze stad samen met de hervormer Guillaume Farel (1489-1565). Farel was de drijvende kracht achter het protestantisme in het in die tijd Franse katholieke prinsdom Neuchâtel.
Calvijn was echter te dogmatisch voor het bestuur van Genève en hij vertrok naar het protestante Straatsburg (in die tijd nog een onafhankelijke Rijksstad in het Heilige Roomse Rijk van de Duitse Natie). Calvijn was daar predikant voor protestante Franse vluchtelingen.
In 1541 keerde hij terug naar Genève om van daaruit de Calvinistische leer te verspreiden. Hij maakte van Genève binnen enkele jaren een protestants ‘Jeruzalem’, een heilige stad van de reformatie. Hij publiceerde talrijke boeken en geschriften in het Latijn en Frans, hij stichtte de academie voor predikanten, de voorloper van de huidige universiteit, en het Auditorium Calvin. De stad groeide van 10 000 inwoners in 1535 tot ruim 23 000 in 1562, waaronder veel Nederlandstaligen.
En hij was vooral in permanent conflict met andere protestante theologen en hervormers van het eerste uur, onder andere met Martin Luther (1483-1546) en Sebastian Castellio (1515-1563). Calvijn was een dogmatische scherpslijper en niet tolerant, zoals een huidige tentoonstelling in de universiteitsbibliotheek van Bazel toont.
Calvijn en niet Willem de Zwijger was wellicht de meest invloedrijke persoon in de Nederlanden aan de vooravond van de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) tegen Spanje.
Het Calvinisme werd de dominante religie in de Unie van Utrecht en bleef dat eeuwenlang. Om deze reden heeft Willem de Zwijger met naam en toenaam een ereplaats op de ‘Mur des Réformateurs’. Hij is in gezelschap van de vier belangrijkste Calvinisten, die centraal staan afgebeeld: Jean Calvin, Guillaume Farel, Théodore de Bèze (1513-1605) en John Knox (1513-1572).
Andere personages op de ruim honderd meter lange muur aan de voet van de oude stadsmuur zijn, van links naar rechts: Gaspard de Coligny (1519-1572), Willem de Zwijger, Frederick-Wilhelm van Brandenburg (1620-1688), Roger Williams (1603-1684), Oliver Cromwell (1599-1658) en Etienne (István) Bocskai (1557-1606).
De muur begint aan de linkerhoek met een melding van de officiële datum van de reformatie op 21 mei 1536, een beslissing van het stadsbestuur en de stemgerechtigde burgers van de stad. De muur besluit met de datum 12 december 1602.
In deze nacht probeerde Charles-Emmanuel (1562-1630), de katholieke Hertog van Savoie, met steun van de verdreven bisschop van Genève tevergeefs de stad te veroveren. Deze gebeurtenis heeft de naam ‘L’Escalade’ vanwege de ladders die de aanvallers gebruikten. Het is nog steeds een feestdag, vergelijkbaar met het ontzet van Leiden op 3 oktober 1572.
Tussen alle protestante personages en de data 1536 en 1602 staat echter ook een Engelse koning vermeld, en wel de Prins van Oranje, Willem III (1650-1702), Koning van Engeland van 1688-1702. Hij is afgebeeld met zijn echtgenote Mary Stuart (1662-1694), Koningin van Engeland.
Le 13 février 1689 Guillaume Prince d‘Orange et Marie son épouse fille ainée de Jaqcues II appellés au trône d’Angleterre acceptèrent la couronne et la déclaration de droits fondementals de la monarchie constitutionelle. Les Lords et les communes présentent a Guillaume et à Marie la déclaration des droits d’Anglais.
The Lords spiritvall land temporall and commons being now assembled in a full and free representative of this nation doe for the vindicating and asserting their ancient rights and liberties declare: that the pretended power of suspending of laws by regall authority without consent of parlyament is illegall…That levying money without grant of parlyament is illegall…That election of members of parlyament ought to be free. The Bill of Rights.
Hoewel hij in Nederland niet wordt erkend als een groot staatsman, wordt hij in Genève (en andere protestante kantons, in het Verenigd Koninkrijk en zelfs in Frankrijk), als de belangrijkste politieke en militaire tegenstander van de agressieve Zonnekoning Lodewijk XIV (1638-1715) beschouwd.
Twee Oranjes op een ereplaats in Genève is geen slechte score. In Nederland zoekt men echter vrijwel vergeefs naar eerbetoon voor Willem III.
