Gersau, de kleinste republiek van Europa
20 november 2020
Zwitserland kent in haar eeuwenlange lange ontwikkeling tot natiestaat tegenwoordig 26 kantons. Ieder kanton heeft zijn eigen historie. Het kanton Graubünden is bijvoorbeeld ontstaan uit een eeuwenoude alliantie van drie regio’s: de Gotteshausbund, de Grauer of Oberer Bund en de Zehngerichtebund.
Deze verenigden zich in 1524 in wat bijna 3 eeuwen daarna (1798-1815) kanton Graubünden zou worden. Nog specialer is echter de historie van het dorp Gersau, dat ligt aan het Vierwoudstedenmeer.
Het dorp Gersau
Dit dorp had eeuwenlang de status van kleinste republiek van Europa en was zelfs in Zwitserland, toch bekend vanwege haar bijzondere republikeinse histories, een unicum. Gersau ligt aan de zuidhelling van de Rigi-Scheidegg en tussen de bergen Gersauerstock in het westen en Hochfluh en Zilistock in het oosten. Het dorp was eeuwenlang in feite alleen vanaf het water bereikbaar.
Het verhaal begint in 1064, wanneer Gersau voor het eerst in documenten van het klooster Muri wordt vermeld. Het dorp was toen nog eigendom van de Graven Von Lenzburg. Deze familie sterft echter in 1173 uit, waarna de Graven van Habsburg de eigenaar worden, maar het dorp verpanden aan de dynastie Von Freienbach uit Luzern.
Het jaar 1359 is een belangrijk jaar voor Gersau. In dat jaar gaat Gersau op 31 augustus een verbond aan met de Uri, Schwyz, Underwalden en Luzern, die dan al een (losse) Eidgenossenschaft vormen.
Deze overeenkomst wordt bewaard in het Bundesbriefmuseum in Schwyz. Dit bondgenootschap betrekt Gersau, een dorp met dan slechts 500 inwoners, bij de oorlog tegen Habsburg in 1386.
De zogenaamde slag bij Sempach is een overwinning voor de Eidgenossen met actieve deelname van Gersau, dat zelfs het vaandel van de Graven van Hohenzollern weet te bemachtigen.
De republiek Gersau
In 1390 koopt Gersau het pand bij Von Freienbach af en het dorp is daarmee feitelijk en juridisch een onafhankelijk dorp, in een verbond met de Luzern, Uri, Schwyz en Unterwalden. Gersau is bevoegd tot een eigen rechterlijke instantie, belastingheffing en bestuur.
Gersau is nog wel formeel aangesloten bij het Heilige Roomse Rijk en diens keizer als hoogste gezagsdrager. Dit wordt bevestigd door de oorkonde van keizer Sigmund van 31 oktober 1433. In deze oorkonde bevestigt de keizer de feitelijke onafhankelijkheid van Gersau, de Reichsunmittelbarkeit binnen het Heilige Roomse Rijk.
Het dorp van ongeveer 500 inwoners heeft daarmee dezelfde privileges, vrijheid en rechten als steden, zoals Bern, Zürich, Bazel of Luzern. Het grote stadhuis voor een dorp met een paar honderd inwoners symboliseert deze status.
Het dorp heeft een eigen bestuur, naar goed Zwitsers gebruik gekozen door de (mannelijke) inwoners (van ouder dan 14 jaar). Het bestuur bestond uit de Landamman (de burgemeester/president), diens plaatsvervanger (de statthalter) en zeven raadsheren. Iedere twee jaar vonden nieuwe verkiezingen plaats.
De raadsheren vervulden diverse taken van openbaar bestuur en defensie en waren tevens de wetgever. Daarnaast was er een aparte rechterlijke macht, waarbij de Landamman fungeerde als hoogste rechterlijke instantie.
Ook de kerk was actief en bouwde in het ook na de Reformatie katholieke Gersau (Luzern, Uri, Schwyz en Unterwalden bleven ook katholiek) diverse kerken en tenminste drie kapellen.
In economisch opzicht onderscheid Gersau zich tot 1730 echter niet van omliggende of andere dorpen: grotendeels agrarisch, wat nijverheid en handel via het meer. Na 1730 ontwikkelt de zijde-industrie zich snel en verdubbelt ook de bevolking tot 1 000 inwoners rond 1800.
Gersau heeft in de Eidgenossenchaft nooit de status van kanton gehad, maar was wel vertegenwoordigd bij de Tagsatzung (de staten-generaal) door diplomaten/vertegenwoordigers.
Deze situatie zou tot de Franse inval in 1798 blijven bestaan, wanneer ook Gersau troepen ter beschikking stelt tegen de Franse invallers (60 soldaten).
Het district (Bezirk) Gersau
Het baat echter niet en zonder strijd komt in mei 1798 met de Helvetische Republiek een einde aan de onafhankelijkheid van Gersau.
De Mediationsakte van 1803, de nieuwe federatie van 19 kantons (onder Frans toezicht), brengt Gersau als district (Bezirk) bij kanton Schwyz onder.
Na het vertrek van de Fransen zal deze situatie niet meer veranderen, ondanks verweer van Gersau en een klein intermezzo in 1814. De federatie van 22 kantons erkende Gersau in 1815 niet als onafhankelijke republiek of kanton, maar als district (Bezirk) van kanton Schwyz.
Er volgden nog twee jaar juridisch en diplomatiek getouwtrek tussen Gersau en Schwyz en de Federatie, maar op 27 december stemden de burgers van Gersau toe in de nieuwe status van district (Bezirk) van Schwyz en kwam een einde aan vier eeuwen republiek Gersau.
(Bron: A. Müller, Gersau, Unikum in der Schweizer Geschichte, Baden 2013)
Korrektorin: Giuanna Egger-Maissen
