Bazel, een vicus zonder naam
13 december 2021
Na de overwinning van Julius Caesar (100 -44 v. Chr.) op de Keltische leider Vercingetorix bij Alesia in 52 v. Chr. kwam Gallië, min of meer het huidige Frankrijk, onder Romeins bestuur.
Het westelijke en noordwestelijke deel van het huidige Zwitserland raakten ook direct onder invloed van de Romeinse Republiek. De Keltische stammen waren bondgenoten (foederati). Genève (Genava) maakte zelfs al deel uit van de Romeinse provincie Gallia narbonensis vanaf 122 v. Chr.
De Romeinen stichtten bovendien twee colonia: het huidige Nyon (Colonia Iulia Equestris) en het huidige Augst/Kaiseraugst (Colonia Augusta Rauracorum) rond 44 v. Chr. Dit was weer een gevolg van de nederlaag van deze Kelten in 58 v. Chr. Caesar versloeg ze bij Bibracte bij Autun (Frankrijk). Hij stichtte (als een van zijn laatste daden) deze twee colonia als steunpunten tegen de Germaanse stammen.
In de jaren 15-13 v.Chr. veroverden de Romeinen tenslotte het hele gebied van het huidige Zwitserland. Een tijd lang was de Rijn de natuurlijke grens van het Romeinse Rijk.
De Münsterheuvel (met de Murus gallicus) rechts, de locatie van de voormalige Alte Gasfabrik/huidige Novartis links, twee Keltische nederzettingen in het huidige Bazel voor de Romeinse verovering. Afbeelding: Antikenmuseum Basel und Sammlung Ludwig
De administratieve organisatie van Gallië werd gewijzigd onder het bewind van Augustus (keizer van 27 v. Chr. tot 14 n. Chr.). De omgeving van Bazel werd een deel van Belgisch Gallië (Gallia Belgica), dat zich uitstrekte van het huidige België en Oost-Frankrijk tot aan de Boven-Rijn tot aan het Meer van Genève (lac Lemanus).
De Romeinen stichtten veel nieuwe steden, zoals Avenches (Aventicum), nederzettingen, bijvoorbeeld Baden (Aquae Helveticae) of kampen voor militairen, onder andere in Windisch (Vindonissa).
De romanisering, de culturele, economische en sociale veranderingen, die reeds enkele decennia eerder waren begonnen, versnelde door de integratie van de Keltische gebieden in het Romeinse Rijk.
Deze romanisering was nog niet direct merkbaar in het huidige Bazel. Er bestond weliswaar een Keltische nederzetting, een oppidum, op de heuvel van de huidige Münster, maar deze stond in de schaduw van de Romeinse stad Augusta Raurica.
Keizer Domitianus (81-96 n. Chr.) reorganiseerde het Keizerrijk en de streek van Bazel aan de Rijnbocht werd deel van de Romeinse provincie Germania Superior. Deze provincie strekte zich uit over de Elzas, Noord-Zwitserland, het Zwarte Woud en de gebieden tussen de Rijn, de Donau en de Main.
De kleine nederzetting komt echter niet voor in de Romeinse bronnen. Ook de gedetailleerde Romeinse wegenkaart de Tabula Peutingeriana, de Peutingerkaart naar een kopie uit de middeleeuwen, meldt Bazel niet. Het was een vicus sine nomine, een nederzetting zonder naam.
Pas in de vierde en vijfde eeuw komt de naam Basilia voor. Dit hangt samen met het uiteenvallen van het Romeinse Rijk, de invallen van de Alemannen en de opkomst van het Christendom.
De bisschop zetelde namelijk in de vijfde eeuw in Augusta Raurica. Hij nam echter in de loop van de vijfde eeuw zijn toevlucht in Basilia op de relatief goed verdedigbare heuvel op de Münster.
Bazel als bisschopsstad wordt echter pas belangrijk in de tijd van Karel de Grote (748-814) en vooral na opname in het Heilige Roomse Rijk na 1032. De Duitse koningen keizers maakten Bazel tot belangrijk religieus en bestuurlijk centrum. De bouw van de kathedraal in de elfde eeuw herinnert hieraan. De bisschop was een machtige prins het het Heilige Roomse Rijk.
De herkomst van de naam Bazel is overigens nog steeds onderwerp van (wetenschappelijke) discussie. De meest waarschijnlijke oorsprong is een Keltische naam.
(Bron: A. Hagendorn, ‘De la frontière à l’arrière-pays: la naissance d’un vicus’, dans Archéologie Suisse, Bâle, 2015).