De Romandie
1 maart 2022
Op de wereldtentoonstelling in Sevilla in 1992 stelde de Zwitserse kunstenaar Ben Vautier “La Suisse n’existe pas”. Deze invalshoek was niet historisch gefundeerd, want het land is een feit.
De Romandie
Een legitieme vraag is echter of de Romandie of La Suisse romande, het franstalige deel van Zwitserland, wel bestaat. Taalkundig gezien is La Suisse romande een negentiende eeuwse creatie, voor het eerst gebruikt in 1837 door de Societé d’histoire de la Suisse romande.
Het begrip Romandie is tegenwoordig met name in gebruik in Duitstalig Zwitserland en vindt zijn oorsprong in het Interbellum (1918-1939), nadat Frans- en Duitstalig Zwitserland in de Eerste Wereldoorlog sympathiseerden met Frankrijk respectievelijk Duitsland (en Oostenrijk).
De emoties liepen hoog op en hebben in ieder geval de Franse identiteit versterkt. In 1918 werd l’Orchestre de la Romande suisse opgericht, de opkomst van de media (kranten, radio, later TV) versterkten dit proces en Romande suisse raakte meer en meer geïnstitutionaliseerd.
Dit bleek bijvoorbeeld ook bij het streven van de (Franstalige) inwoners van de Jura om een zelfstandig Franstalig kanton te worden in de jaren na 1945. Dit leidde in de zestiger jaren zelfs tot geweld. In 1979 heeft het kanton Jura inderdaad gestalte gekregen.
Er was sprake van Franstalige solidariteit om te breken met het Duitstalige kanton Bern. De Röstigraben wordt het ook wel genoemd, die zich ook op andere (politieke) terreinen aftekent.
Tegelijkertijd bleek echter ook dat deze Franse eenheid en solidariteit niet zo vanzelfsprekend en tamelijk broos is.
Verschillen
De historische, religieuze, economische en economische verschillen in het Franstalige deel van Zwitserland zijn groot.
Het gebied bestaat uit zes kantons: Jura, Valais (Wallis), Genève (Genf), Vaud (Waadt), Fribourg (Freiburg) en Neuchâtel (Neuenburg).
De eerste complicatie is de tweetaligheid van Fribourg (de stad Freiburg was tot de veertiende en vijftiende eeuw vooral Duitstalig) en Valais.
Hoewel de religie tegenwoordig een minder grote rol speelt, lopen de katholieke en protestante scheidslijnen soms ook dwars door deze kantons en zelfs nabijgelegen steden en dorpen.
Daarnaast is de economische situatie per kanton verschillend en in historisch opzicht delen de kantons niet al te veel.
Jura
Kanton Jura was tot 1792 /1797 deel van het prinsbisdom Bazel. Na de val van Napoleon in 1815 is het gebied verdeeld onder de kantons Bern en Basel-Stadt (en vanaf 1833 Basel-Landschaft). Diverse artikelen van de site gaan in op de historie van het prins-bisdom Bazel.
Genève
De historie van het soevereine graafschap Genève was in de middeleeuwen vooral gericht op het van het lijf houden van Savoie of juist het veroveren van Chablais, Gex en Faucigny en de onenigheid tussen de bisschop van Genève en het stadsbestuur.
Neuchâtel
Neuchâtel was vanouds een graafschap, vervolgens lange tijd in handen van een Duitse (1395-1504) en Franse dynastie (1504-1706). Na 1707 was de Pruisische koning prins van Neuchâtel zelfs tot 1857, toen Neuchâtel al lid was van de Zwitserse Confederatie (vanaf 1815).
Vaud
Vaud is tot 1798 nooit een zelfstandig functionerend kanton of politieke eenheid geweest, maar werd eerst door Savoie en vervolgens vanaf 1536 tot 1798 door Bern (protestant) en Freiburg (katholiek) bestuurd. Dit verklaart ook de lappendeken aan religies in dit kanton.
Valais
Valais bestaat uit een Franstalig deel (Bas-Valais, Unterwallis) en een tweetalig deel (Haut-Valais/Oberwallis), waar Duits domineert. Tot 1798 heeft Haut-Valais gedurende eeuwen Bas-Valais als bezet gebied bestuurd. De tweetaligheid is nog altijd een punt van aandacht en discussie.
Fribourg
Fribourg is vanaf de stichting van de stad in de twaalfde eeuw Duits- en Franstalig geweest. Lange tijd heeft Duits echter gedomineerd. Pas na de verovering van Franstalige steden en regio’s in de vijftiende en zestiende eeuw op de hertogen van Savoie is Freiburg steeds meer Fribourg geworden.
Constitutioneel
Ook juridisch of in de constitutie is nooit sprake geweest van een Romande suisse, maar werd de identiteit, zoals in heel Zwitserland, in de eerste plaats aan het kanton ontleend en vervolgens vanaf 1848 ook aan de federatie.
Tegenwoordig bestaat echter onmiskenbaar een Romande suisse, er is zelfs een Tour de Romandie, maar eerder door de rol van (moderne) media dan op basis van gedeelde historische, religieuze, economische of sociale wortels.
(Bron: C. Meuwly e.a. (Red.), Histoire vaudoise, Lausanne 2015), F. Walter, Une histoire suisse, Neuchâtel, 2016).