Rudolf Steiner, Ita Wegman, het Goetheanum, Ita Wegman-Kliniek en ’s werelds antroposofische centrum

20 januari 2024

Arlesheim ((kanton Basel-Landschaft) heeft sinds 1678 zijn monumentale dom en paleizen van het chapiter. Niets deed vermoeden dat dit dorp en het aangrenzende Dornach (kanton Solothurn) 250 jaar later wereldgeschiedenis zouden schrijven. Bijna twee eeuwen daarvoor, in 1499, was Dornach al Europees nieuws.

Op 30 maart 1925 stierf Rudolf Steiner in Dornach in de armen van de Nederlandse Ita Wegman (1876-1943). Wegman stierf in Arlesheim (kanton Basel-Landschaft).  Voor beiden was het bij hun geboorte niet voorspelbaar dat ze deze dorpen een monumentale en wereldwijd bekende nalatenschap zouden nalaten.

Steiner is 1861 geboren in Donji Kraljevec in Kroatië, maar destijds het Hongaarse deel van de toenmalige Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie (1848-1918). Tijdens zijn studie aan de Technische Hochschule in Wenen (1879-1889) maakt hij kennis met de filosofische, psychologische, Duits-nationalistische en liberaal-theologische wereld van de Habsburgse culturele smeltkroes van Wenen.

Hij verdiepte zich in filosofie en ontwikkelde zijn levenslange Credo: “Es gibt keine Grenzen der Erkenntnis” (inzicht verwerven is oneindig) met als doel “das Ewige in uns anzuschauen”. (als het ware jezelf leren kennen).

Het leidde 1893 tot de publicatie ‘Philosophie der Freiheit’, nadat hij een jaar eerder in Weimar al was gepromoveerd op  de dissertatie Wahrheit und Wissenschaft tot doctor in de filosofie.

1899 vertrok hij naar Berlijn. Het is de Belle Epoque of het Fin de Siècle met de ene technische uitvinding, artistieke vernieuwing en industrialisatie na de andere. Hij combineerde deze  fysieke wereld van de natuurwetenschappen en materie met zijn esoterische en filosofische gedachtegoed van de geestelijke ontwikkeling van ieder individu. In 1913 leidde zijn filosofie tot de oprichting van de Antroposofische Gesellschaft in Berlijn.

De  antroposofie is een filosofisch en spiritueel systeem of een levensvisie. Ze streeft naar de verbinding van het geestelijke (spirituele, intuïtieve, intellectuele en analytische vaardigheden) in ieder individu (Die Existenz einer geistigen Welt) met de onbegrensde mogelijkheden van de geestelijke kosmos en de natuurwetten (Es gibt keine Grenzen der Erkenntnis).

Vrijheid van denken, eigen waarneming en zelfstandig oordelen, zag hij als voorwaarden voor de optimale geestelijke ontwikkeling van ieder individu te midden van het fysieke bestaan en de natuurwetten.

Hij ontwikkelde praktische toepassingen voor zijn filosofie, zoals de Vrije Scholen (Steinerscholen) of in Duitsland de  Waldorfschulen, de antroposofische geneeswijze, de heilpedagogie en als pionier de biologisch-dynamische landbouw. Daarnaast schreef hij  vele boeken, essays en artikelen over filosofie, spiritualiteit, kunst en architectuur.

Waldorf is vernoemd naar de Waldorf Astoria sigarettenfabriek in Stuttgart. De directeur gaf Steiner 1919 de opdracht zijn antroposofische filosofie aan te wenden voor een nieuwe pedagogie voor zijn kinderen in een school.

De eerste Waldorfschool met de ideeën van Steiner over opvoeding en onderwijs was een groot succes en vele volgden in Europa en andere continenten. Na de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) en het failliet van de ‘oude educatieve methoden’ was de tijd rijp immers voor vernieuwing. In Zürich was Dada het artistieke antwoord op de Eerste Wereldoorlog.

Steiner had in 1914 in Dornach al de eerste versie van het Goetheanum gebouwd, vernoemd naar Wolfgang von Goethe (1749-1832), die hij bewonderde. Hij werkte rond 1890 zelfs een tijd in het Goethe- en Schillerarchief in Weimar.

Maria Ita Wegman

Maria Ita Wegman en Steiner kenden elkaar al vanaf 1902. Wegman is geboren op West-Java in het voormalige Nederlands-Indië. Ze studeerde medicijnen in Zürich en vestigde zich in 1911 als arts. Haar eerste zelfstandige antroposofische praktijk was gevestigd in Bazel. Zij richtte zich op de antroposofische geneeswijze en was evenals Steiner een pionier. Steiner en Wegman werkten nauw samen op dit gebied.

Steiner bouwde zijn Goetheanum, Wegman stichtte in 1921 ’s werelds eerste antroposofische kliniek in Arlesheim. Deze kliniek bestaat nog steeds onder de naam Ita Wegman-Kliniek. Ze ontwikkelde wat we tegenwoordig ‘alternatieve geneeskunde’ noemen op basis van wat de natuur biedt.

Ook was ze betrokken bij de destijds nieuwe samenwerking tussen artsen en therapeuten om de zorg voor patiënten te optimaliseren. Ze is tevens een van de medeoprichters van de Zwitserse multinational Weleda.

Na het overlijden van Steiner en Wegman zijn hun projecten voortgezet. Op gebieden als landbouw, geneeskunde, onderwijs, geestelijke zorg, architectuur, (beeldende) kunst en levensvisie is antroposofie nog steeds een globale inspirerende bron met Dornach en Arlesheim als epische centra. En dan te bedenken dat het episch centrum van de farmaceutische industrie te zien is vanaf deze plaatsen.

Goetheanum

Steiner bouwde de eerste houten versie van het Goetheanum in Dornach al in 1914. Het brandde echter in 1923 af, waarna het huidige betonnen gebouw in 1928 klaar was.

Eerste aanbouw houten Goetheanum in 1914. Afbeelding: Goetheanum

Het is een groot koepelvorming gebouw van beton, dat de tijdsgeest goed weergeeft. Modern, Art Deco, organische vormen en kleuren, surrealisme, voorzien van veel symboliek, schilderingen, antroposofische kleuren en beeldhouwwerk met de evolutie van de mensheid en de persoonlijke (spirituele) ontwikkeling van mensen zijn het motief.

In de nabije omgeving van het Goetheanum zijn ongeveer 180 andere gebouwen in dezelfde stijl gebouwd na 1928. Het gebouw is nog steeds in gebruik als ruimte voor het internationale antroposofische centrum, onderwijs, (kunst), lezingen en voorstellingen van muziek en toneel.

Het Heizhaus, Verlagshaus, Glashaus, Haus Kirchner, Haus Duldeck, Haus Moser, Haus Rust, Haus Ranzenberger, Haus Jevskeenko, Rudolf Steiner Halde, Haus de Jaager zijn slechts enkele van de ongeveer 180 monumentale panden in Dornach en Arlesheim.

(Bron en verdere informatie: www. Architekturpfad.ch).

 

 

Rudolf Steiner en  zijn eerste ontwerp van het Goetheanum. Expositie Goetheanum

Rudolf Steiner Schule St. Gallen