Stille Nacht, heilige Nacht, vulkaan Tambora en Zwitserland

19 december 2024

De uitbarsting van de vulkaan Tambora in Indonesië in april 1815 leidde tot een grote afkoeling op aarde. Het was de grootste geregistreerde eruptie die 90 000 mensen doodde en ongeveer 150 kubieke kilometer stof en as dertig kilometer de atmosfeer injoeg. De kracht was gelijk aan 170 000 ´Hiroshima bommen´.

De afkoeling was ook in Zwitserland en andere landen van Midden-Europa merkbaar. Zelfs in de zomermaanden sneeuwde het in de dalen en regende het onophoudelijk. 1815 en 1816 waren jaren ´zonder zomer´.

Overstromingen en slechte oogsten en een grote hongersnood waren het gevolg. Deze periode duurde tot 1819. Daarna kwamen de normale temperaturen terug. Deze periode was ook de laatste grootste hongersnood in Zwitserland, in het bijzonder in het noordoosten van de nieuwe in 1815 gestichte Confederatie van 22 kantons.

Door het vele stof en as in de atmosfeer veranderden ook de kleuren van de zonsopgang en – ondergang. Het zonlicht weerkaatste en prachtige  violette, oranje, rode, blauwe en zelfs groene kleurencombinaties waren te zien (zie ook de schilder Caspar David  Friedrich (1776-1840) in deze context).

Het verlichtte de honger in Zwitserland en omstreken echter niet. De Oostenrijkse pater Joseph Mohr (1792-1848) en de organist Franz Xaver Gruber (1787-1863) brachten echter spirituele verlichting.

Joseph Mohr schreef de tekst, Franz Xaver Gruber componeerde de melodie in en voor het hongerige Oberndorf (nabij Salzburg) voor kerstmis 1818 “ Stille Nacht, heilige Nacht” .

Zij waren ook de eersten die het op kerstavond 1818 in de kerk uitvoerden. De Stille Nacht Kapel staat nu op de plek van de voormalige kerk (afgebroken aan het begin van de 20e eeuw).

Het lied gaf de inwoners een gevoel van verbondenheid, solidariteit en troost. Binnen enkele jaren was het ook in Zwitserland bekend, zonder sociale media, maar vanwege de kwaliteit van de compositie.

Tegenwoordig is ‘Stille Nacht, Heilige Nacht’ nog steeds het meest succesvolle kerstlied aller tijden (en niet de moderne kerstliederen). Meer dan twee miljard mensen zingen het in meer dan driehonderd talen en dialecten en in talloze variaties.

Het leverde de makers echter geen geld of royalty’s op. Joseph Mohr stierf arm, Franz Xaver Gruber verhuisde naar Hallein en vond daar erkenning, maar ook geen rappen voor zijn ‘hit’.

(Bron: Stille Nacht Museum Hallein; Akademie der Naturwissenschaften Schweiz)