Het Zwitserse Milizsysteem
5 April 2023
Een van de belangrijkste fundamenten van de Zwitserse democratie is het Militiesysteem (milizsystem, système de milice). In een paar woorden samengevat betekent het dat de burgers de staat maken, vormen én controleren, de res republica.
Historie
Dit systeem is een eeuwenoud concept van de zogenaamde Urschweiz, de bergkantons in midden Zwitserland.
Zwitserland (die Schweiz) ontleent zelfs haar naam aan het kanton Schwyz, samen met Uri en Unterwalden de eerste kantons die in de periode rond 1300 een verbond sloten. Dit verbond werd bekrachtigd met een eed.
De Eidgenossenschaft was geboren. De (mannelijke) bewoners hadden het laatste woord in de Landsgemeinde in deze kantons in een directe democratie op het dorpsplein van de gemeente. (Tegenwoordig alleen nog in de kantons Glarus en Appenzell Innerrhoden).
Wat op lokaal niveau is begonnen in deze kantons is in een eeuwenlang proces uitgemond in het Militiesystem. In dit systeem nemen burgers tegen (relatief) lage vergoedingen of vrijwillig deel aan de publieke taak op gemeentelijke, kantonale of federale niveaus.
Basel Tattoo Parade, september 2022. De veteranen van het militieleger zijn een vast onderdeel. Het leger (en boeren) genieten veel respect in Zwitserland.
Grondwet
Naast de directe democratie, het federalisme en de samenstelling van de regering op een zo’n breed mogelijke en stabiele basis (Konkordanzsystem en Zauberformel) is het militiesysteem (Milizsystem) de centrale pijler van de Zwitserse democratie.
Burgers nemen actief deel aan de politieke besluitvorming in uitvoerende organen op lokaal niveau, in het nationale parlement van de Confederatie (in de Nationale Raad (Nationalrat) en de Raad van Staten (Ständerat), in kantons en gemeenten en in talloze commissies in gemeenten, kantons en op nationaal niveau.
Dit participatie-ideaal wordt weerspiegeld in de federale grondwet (art. 6):
Individuele en maatschappelijke verantwoordelijkheid: Ieder mens neemt de verantwoordelijkheid voor zichzelf en draagt naar vermogen bij tot de vervulling van taken in staat en samenleving.
(Individuelle und gesellschaftliche Verantwortung. Jede Person nimmt Verantwortung für sich selber wahr und trägt nach ihren Kräften zur Bewältigung der Aufgaben in Staat und Gesellschaft bei).
Het Militiewerk is een politieke participatie en wordt op vrijwillige basis verricht. Het werk is onbetaald, hoewel militieleden een vergoeding ontvangen. Zij leven dus niet van de politiek en zijn, in theorie, geen beroepspolitici.
Militiewerk onderscheidt zich van vrijwilligerswerk in verenigingen, clubs, scholen of soortgelijke organisaties. Militiewerk is altijd een (politieke) deeltijdactiviteit voor de staat (de Confederatie, het kanton of de gemeente).
Het militiesysteem bevordert en versterkt de politieke participatie op federaal niveau en in de kantons en gemeenten. Deze participatiecultuur helpt de afstand tussen de politieke elite en de burgerij te verkleinen. Ook komen burgers vaak vroeg in aanraking met de politiek.
Het systeem bevordert ook de legitimiteit van politieke besluiten. De burgers zijn de politici en er is eenvoudigweg minder staatsbureaucratie en de bijbehorende financiering.
Functioneren
Het gaat om een breed scala aan overheidsactiviteiten. In de nationale, kantonale of gemeentelijke parlementen of (gemeente) besturen en diverse organisaties, zoals het leger. Mannen (en wellicht binnenkort ook vrouwen, die nu vrijwillig dienst kunnen nemen) hebben vanaf hun 18e jaar een verplichte militaire diensttijd. Na de tijd zijn er nog decennia verplichte oefenweken.
Zwitserland heeft om deze reden op papier een van de grootste legers (200 000 manschappen) van Europa. Dit systeem versterkt ook de eendracht in het land: in het leger ontmoeten burgers van de vier talen, vele dialecten en culturen elkaar decennia.
Politici op federaal, kantonaal of gemeentelijk niveau zijn, in theorie, deeltijdpolitici, die naast hun politieke ambt veelal een ander beroep uitoefenen.
De staat roept de burger ter verantwoording publieke taken op zich te nemen, de burger controleert vervolgens de uitoefening door de directe democratie dat is de idee.
De burgers hebben de politiek niet aan een politieke kaste gedelegeerd, maar zijn zelf de politici. Het feit dat tegenwoordig veel politici hun inkomen feitelijk verdienen in de politiek, doet aan dit principe niets af.
Wel is het steeds moeilijker (geschikte) kandidaten te vinden voor politieke ambten en staat het systeem om andere redenen onder druk, zoals de drukke agenda, media-aandacht- en druk. individualisering, professionalisering, globalisering en een bepaald hedonisme in een welvarend land.
Ook de steeds verdergaande federalisering van taken speelt een rol in een steeds complexere samenleving. Ook bestaat altijd het gevaar van belangenverstrengeling met ander werk.
Bovendien is het ideaal ook in dit geval deels een wens als vader van de gedachte. In de praktijk participeert een relatief klein deel van de burgers. Hoe groter de stad of gemeente, des te eenzijdiger is bovendien vaak de samenstelling van de militieleden.
Voor- en nadelen
De voordelen van het systeem wegen echter ruimschoots op tegen de nadelen. Het systeem bevordert in de eerste plaats de cohesie tussen de verschillende sociale groepen en netwerken.
Vele politici hebben belangrijke ervaring, kennis en betrokkenheid en zijn geen product van een politiek kaste. De kwaliteit van politici is veelal van hoog niveau.
Bovendien hebben de burgers én (uitstekende) media een kritische houding tegenover het politieke en ambtelijke systeem. Dit berust op de opvatting dat de perfecte staat niet bestaat. Om deze reden nemen de burgers zelf de verantwoording en nemen zelf deel aan de politiek.
Ook in de media bestaat deze kritische houding, onder met betrekking tot de Europese Unie en andere (binnenlandse) projecten. De media zijn zeker geen echo van elkaar en de politieke kaste, zoals in andere landen veelal het geval is. Ook voor ‘Alternativlosigkeit’ is geen plaats in het politieke systeem van Zwitserland.
Landsgemeinde Appenzell Innerrhoden. Die lebendige Traditionen Schweiz
Een modern systeem
Het Militiesysteem heeft zijn wortels in federalisme, directe democratie, compromissen, relaties kantons-federatie en de kantons onderling (gesymboliseerd door het Haus der Kantone in Bern) en participatie op alle maatschappelijke niveaus.
Het militiesysteem is niet ouderwets of achterhaald, maar, evenals de directe democratie, juist zeer modern. De burgers zien de (centrale) overheid niet als ‘vijand’, maar als democratie van de burgers. De burgers hebben hierdoor ook een grote mate van betrokkenheid, verantwoordelijkheidsbesef en discipline voor het functioneren van de maatschappij en de nabije omgeving.
De burgers zelf zijn immers de (centrale, kantonale of gemeentelijke) overheid. Een ander belangrijk fundament is de decentralisatie. De ‘Heimat’ of de ‘Orte’ zijn de belangrijkste referentiekaders van de burgers en niet de (abstracte) geografische ruimten en (utopische) ideologieën.
Dit neemt niet weg dat het Militiesysteem onder druk staat. Deze res republica kan alleen bestaan met actieve deelname van de burgers. De toekomst zal het uitwijzen.
(Bron: M. Freitag, P. Bundi, F. Witzig, Milizarbeit in der Schweiz, Bazel 2019).
Bern, Huis van de Kantons